Hào hứng có – nhưng lo thì cũng không thiếu

Bạn vừa tốt nghiệp Kiến trúc, portfolio đã dày, mô hình đã cháy, deadline từng “nghẹt thở” qua bao đêm trắng. Vậy mà đến khi bước vào công ty đầu tiên, bạn lại thấy tim đập nhanh hơn thường lệ.

Không phải vì công trình to, hay dự án hoành tráng — mà vì bạn không biết mình sẽ fit với môi trường đó ra sao. Sếp có thẳng quá không? Có ai chỉ mình cách dùng phần mềm nội bộ? Hôm đầu nên mặc gì? Có cần mang máy tính không? Tưởng tượng hàng tá kịch bản có thể xảy ra khiến bạn thấy… căng thẳng không lý do.

Bạn không lạ đời đâu. Đó là thứ mà người ta gọi là New Job Stress – và sinh viên ngành sáng tạo, như Kiến trúc, lại càng dễ gặp.

New Job Stress là gì?

Theo thuật ngữ chuyên ngành, đó là anticipatory anxiety — nỗi lo trước những điều chưa xảy ra, tập trung vào những thứ bạn không kiểm soát được: môi trường mới, con người mới, hệ thống mới, và những kỳ vọng mơ hồ.

Cảm giác này có thể xuất hiện khi:

  • Bắt đầu công việc đầu tiên sau khi ra trường

  • Chuyển từ làm đồ án một mình sang teamwork văn phòng

  • Chuyển từ làm remote sang onsite

  • Hoặc thậm chí, chỉ là chuyển góc làm việc và gặp… một sếp mới

Tại sao dân Kiến trúc càng dễ bị stress khi đi làm?

1. Não kiến trúc quen “phác thảo tự do” → khó chịu khi bị bó buộc

Sinh viên kiến trúc quen với tư duy sáng tạo độc lập, đôi khi là “muốn làm gì thì làm, miễn đẹp”. Nhưng môi trường công ty có deadline, budget, và quy trình. Cảm giác vừa phải sáng tạo, vừa phải đúng yêu cầu khách hàng — là điều khó nuốt với nhiều người mới ra trường.

Ngoài ra, não bộ không thích những thứ khó đoán. Khi bạn không biết sếp có khó tính không, bản vẽ mình có đạt không, hay liệu mình có “vượt nổi” áp lực dự án thực tế, thì não sẽ kích hoạt chế độ cảnh giác cao độ, gây mất tập trung, hay quên, và dễ nóng giận với cả… bản thân mình.

2. Thói quen quá khứ chưa phù hợp với môi trường mới

Trong thời gian đi học, bạn đã quen với Illustrator, AutoCAD, học nhóm, cách tương tác với bạn bè – tất cả như một bản nhạc được lập trình sẵn. Khi bước vào studio, quy trình, công cụ, quy định là… bản nhạc mới. Việc “chuyển đổi chế độ” không nhanh, có thể khiến bạn mất mạch, bị quá tải.

3. Rời khỏi kỳ nghỉ dài

Sau kỳ thực tập ở nước ngoài, hay dài ngày tập trung theo đồ án tốt nghiệp, thì việc trở lại bàn làm việc, công ty mới, có thể khiến bạn cảm thấy… hụt hơi, lạ lẫm. Não cần một thời gian để tự động bật lại chế độ “làm – suy – sáng tạo”.

Vậy sinh viên Kiến trúc mới đi làm nên làm gì?

1. Tách nỗi lo thành từng chi tiết nhỏ

Thay vì ôm nỗi lo mơ hồ “Mình không phù hợp?”, hãy cụ thể hóa nó:

– Mình đang sợ gì?
– Là sợ sếp mắng, hay sợ không vẽ kịp?
– Có cái gì mình chưa hiểu mà có thể hỏi trước?

Gợi ý: Viết ra giấy, giống như bạn sketch ý tưởng trước khi dựng 3D. Việc nhìn thấy nỗi lo bằng mắt giúp bạn phân tích rõ hơn — và hành động hợp lý hơn.

2. Làm cho văn phòng mới trở nên thân quen

  • Nếu được, ghé công ty 1 hôm trước ngày đi làm, chỉ để biết chỗ gửi xe, thang máy, toilet ở đâu. Nhỏ nhưng giảm 50% lo lắng.

  • Trang trí góc làm việc có nét giống góc học hồi sinh viên – từ màu post-it đến loại ly cà phê. Bộ não thích sự liên tưởng.

  • Tự giới thiệu nhẹ nhàng trên group nội bộ hoặc LinkedIn, để khi gặp trực tiếp, bạn không phải gồng mình quá mức.

3. Đừng cố “chứng minh” – hãy cố “hiểu đúng”

Bạn chưa cần làm đồ án xuất sắc nhất team. Bạn cần hiểu đúng yêu cầu, làm vừa sức, và học nhanh từ người đi trước.

Việc mắc lỗi là bình thường. Nhưng việc không dám hỏi, không dám sai — mới là thứ khiến bạn tụt lại.

Kết

New job stress không phải dấu hiệu bạn yếu đuối, mà là bằng chứng bạn đang bước vào hành trình trưởng thành.

Kiến trúc là ngành luôn xoay quanh “bản vẽ đầu tiên” – và đi làm cũng vậy. Sẽ có chỗ sai, có nét run tay, có bản file bị feedback đỏ lòm. Nhưng không sao cả.

Quan trọng là bạn tiếp tục vẽ, tiếp tục hỏi, tiếp tục sửa.
Và một ngày nào đó, bạn sẽ thấy mình vững vàng hơn — ngay tại chính cái bàn mà ngày đầu bạn từng run tay chỉnh lưới trục.