Bạn biết mình nên quản lý tài chính. Ứng dụng thì đầy rẫy. Lý thuyết thì nghe hoài. Nhưng vẫn… để đó. Tại sao?

Đại dịch COVID-19, lạm phát, biến động thị trường… tất cả đã đẩy nhiều người vào tình trạng căng thẳng tài chính chưa từng có. Nhưng điều đáng ngạc nhiên là thay vì đối mặt, rất nhiều người lại… tránh né hoàn toàn việc lên kế hoạch chi tiêu. Điều này không chỉ phổ biến, mà còn được giới chuyên môn gọi tên rõ ràng: “Money Avoidance”.

Money Avoidance – Hội chứng né tránh tiền bạc là gì?

Theo Financial Therapy Association, đây là một dạng của rối loạn tiền bạc (money disorder), nơi con người né tránh các hành vi liên quan đến tài chính vì cảm thấy lo âu, xấu hổ hoặc áp lực.Dấu hiệu phổ biến: Không kiểm tra số dư tài khoản, bỏ qua hoá đơn, không dám lên ngân sách, trì hoãn đầu tư hoặc sợ nói về tiền với bạn đời.

Theo nhà trị liệu tài chính Amanda Clayman, người mắc chứng này thường có niềm tin sai lệch như:

“Tiền là xấu xa” – “Tôi không giỏi tiền bạc” – “Nghĩ tới tiền là thấy stress”.

Hậu quả là họ thường rơi vào vòng xoáy tiêu cực: càng tránh thì càng lo – càng lo thì càng không dám đối diện.

Ba lý do phổ biến khiến bạn ngại quản lý tiền bạc

1. Tiền = căng thẳng = né tránh

CNBC từng khảo sát: hơn 73% người Mỹ cảm thấy lo âu khi phải đối mặt với tài chính cá nhân – con số này tương đồng tại nhiều quốc gia đang phát triển, trong đó có Việt Nam.

Đây là biểu hiện của phản ứng chiến hay chạy (fight or flight): khi thấy số dư tài khoản tụt nhanh, ta chọn “bỏ chạy” – dừng kiểm tra app ngân hàng, ngừng lên ngân sách, và… tiếp tục tiêu.

2. Tình hình tài chính ảm đạm

Sau đại dịch là lạm phát, thất nghiệp, “mùa đông tiền số”… khiến niềm tin vào quản lý tài chính lung lay. Theo Harvard Business Review, giai đoạn stress kéo dài khiến não bộ “lười” xử lý các quyết định dài hạn như lên kế hoạch tài chính.

3. Cảm giác xấu hổ và so sánh

Bạn thấy bạn bè mua nhà, đầu tư, đi du học… trong khi mình vẫn loay hoay với nợ thẻ tín dụng?
Tự ti – xấu hổ – và sau đó là né tránh.

Tâm lý học tài chính gọi đây là financial shame – cảm giác tự trách và dằn vặt vì cho rằng mình “kém cỏi về tiền bạc”. Điều này khiến bạn không dám hành động.

Làm sao để thoát khỏi nỗi lo tiền bạc “kinh niên”?

Bắt đầu từ những bước nhỏ (micro-actions)

Bạn không cần một bản kế hoạch tài chính hoành tráng ngay lập tức. Thay vào đó, hãy thử:

  • Mỗi tuần xem lại chi tiêu 1 lần, không phán xét

  • Ghi chú những khoản chi đơn giản nhất (ăn uống, xăng xe…)

  • Đặt mục tiêu tài chính ngắn hạn: tiết kiệm 500k/tuần

Đây là một dạng “liệu pháp tiếp xúc” (exposure therapy) cho tâm lý tài chính – giúp bạn từ từ làm quen thay vì cảm thấy choáng ngợp.

Thay đổi cách nói chuyện với bản thân về tiền

Thay vì: “Mình tiêu hoang quá, còn đúng 2 triệu sống nốt tháng”
Hãy thử: “Tháng này mình đã đầu tư 1 khóa học, và còn 2 triệu để chi tiêu hợp lý.”

Cách bạn nói chuyện với chính mình về tiền sẽ hình thành một hệ tư duy mới – tích cực hơn, ít mặc cảm hơn và chủ động hơn.

Giới hạn thời gian lo lắng tài chính

Một số chuyên gia gợi ý chỉ nên dành 10-15 phút mỗi ngày để kiểm tra tài khoản, ghi chú và đánh giá lại kế hoạch tài chính. Còn lại? Sống tiếp, làm việc tiếp.

Tâm trí bạn không sinh ra để suốt ngày lo “cuối tháng còn bao nhiêu tiền”.

Tài chính cá nhân không phải để trở thành triệu phú – mà để bạn sống tự do hơn

Theo một bài viết trên The Wall Street Journal, người biết quản lý tài chính không nhất thiết phải giàu – nhưng luôn có cảm giác kiểm soát được cuộc đời mình. Điều đó đến từ việc hiểu mình đang ở đâu, đang chi tiêu cho điều gì, và đâu là ưu tiên.

💡 Hãy nhớ: “Quản lý tiền là hành động yêu thương bản thân ở phiên bản trưởng thành.”