Blog Details

Hoa gió trong kiến trúc miền Nam Việt Nam: Di sản bản địa và giải pháp khí hậu thụ động

Trong kiến trúc miền Nam Việt Nam, hoa gió không chỉ là một giải pháp kỹ thuật để làm mát, mà còn là biểu tượng của sự thông minh bản địa – nơi con người đối thoại với thiên nhiên thay vì kháng cự lại nó. Bài viết này là một hành trình ngược dòng: từ các cấu kiện lam gió truyền thống đến những ứng dụng trong kiến trúc hiện đại, để hiểu vì sao thứ tưởng chừng “bình thường” ấy lại mang sức mạnh định hình không gian – và cả lối sống.

I. KHÍ HẬU NHIỆT ĐỚI ẨM VÀ YÊU CẦU ĐẶC THÙ VỀ THÔNG GIÓ

1.1 Miền Nam – Vùng đất của gió và độ ẩm cao

Miền Nam Việt Nam nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa, có:

• Nhiệt độ trung bình quanh năm: 26–28°C

• Độ ẩm trung bình: >75%

• Mùa mưa – mùa khô phân biệt

• Gió mùa Tây Nam – Đông Bắc xen kẽ

Tất cả tạo nên yêu cầu thiết yếu cho việc thông thoáng tự nhiên (natural ventilation), giảm bức xạ nhiệt mặt trời, đồng thời tránh tích tụ hơi ẩm – nguyên nhân của nấm mốc và lão hóa công trình.

“In tropical architecture, ventilation must be considered the first design tool, not the last-minute addition.”
— Victor Olgyay, Design with Climate, 1963

II. CẤU KIỆN LAM GIÓ TRONG KIẾN TRÚC BẢN ĐỊA

2.1 Lam gió là gì?

Lam gió (Ventilation louvers) là hệ cấu kiện kiến trúc cho phép:

• Không khí lưu thông tự nhiên qua các khe hở

• Ánh sáng xuyên qua nhưng hạn chế bức xạ trực tiếp

• Bảo vệ không gian khỏi mưa gió, côn trùng

Tùy theo vật liệu và kết cấu, lam gió có thể là:

• Gạch bông gió (breeze blocks)

• Lam tre/gỗ truyền thống

• Lam bê tông đúc sẵn

• Lam nhôm định hình (aluminum sunshade louvers)

2.2 Lam gió trong nhà rường, nhà sàn và nhà Nam Bộ

• Nhà rường Huế: sử dụng hệ lam gỗ cố định phía trên cửa để dẫn gió mà vẫn kín đáo.

• Nhà sàn Nam Bộ: sàn thoáng nâng cao giúp không khí lưu thông bên dưới.

• Nhà vách đất: dùng vật liệu có độ thoát hơi cao, tạo tường thở (breathable walls).

📚 Nguồn nghiên cứu:

• Nguyễn Hữu Thái (2008), Kiến trúc nhiệt đới, NXB Xây dựng

• Lechner, Norbert (2015), Heating, Cooling, Lighting: Sustainable Design Methods for Architects

III. VAI TRÒ CỦA LAM GIÓ TRONG HỆ THỐNG THÔNG GIÓ THỤ ĐỘNG

3.1 Nguyên lý hoạt động

Các loại lam gió truyền thống đều dựa trên:

• Đối lưu khí (stack effect): Gió đi từ thấp lên cao qua khe cửa và trần cao

• Áp suất gió (cross ventilation): tạo đường hút – đẩy khi có mở cửa đối diện

3.2 So sánh với hệ thống cơ khí

IV. THIẾT KẾ HIỆN ĐẠI KẾT HỢP LAM GIÓ: CASE STUDY NỔI BẬT

1. Nhà Gò Vấp – Tropical Space (TP.HCM)

Tóm tắt:

• Vị trí: Quận Gò Vấp, TP.HCM

• Thiết kế: Văn phòng kiến trúc Tropical Space

• Diện tích: 3.5 x 15m – nhà phố điển hình

• Vật liệu chính: Gạch đất nung, bê tông thô, gỗ

Ứng dụng lam gió:

• Mặt đứng sử dụng hệ gạch bông gió (breeze blocks) dày đặc, thay thế cho tường kính/mặt tiền kín bưng.

• Gạch được đặt so le và xếp lớp thông minh, tạo các khe hút – đẩy gió xuyên suốt mặt đứng.

• Bố cục nhà chia thành nhiều lớp không gian xen kẽ (buffer zones) để giảm nhiệt và hút gió đối lưu vào bên trong.

Giá trị nổi bật:

• Giảm nhiệt độ trong nhà >5°C so với nhà phố thông thường sử dụng kính và tường kín.

• Không cần điều hoà trong hầu hết thời điểm trong năm.

• Thẩm mỹ mạnh mẽ, tái hiện cảm giác “kín ngoài – thoáng trong” của kiến trúc nhiệt đới bản địa.

2. Nhà Binh Thạnh – Vo Trong Nghia Architects (TP.HCM)

Tóm tắt:

• Vị trí: Quận Bình Thạnh, TP.HCM

• Thiết kế: Võ Trọng Nghĩa Architects

• Diện tích: 4 x 20m

• Đặc trưng: Không gian sống xanh, thân thiện khí hậu

Ứng dụng lam gió:

• Dùng hệ lam bê tông đúc sẵn dày đặc kết hợp mặt tiền cây xanh.

• Lam gió bố trí nghiêng – lệch nhịp, giúp:

  • Cản nắng trực tiếp hướng Tây

  • Định hướng dòng khí lưu vào không gian sống

  • Tạo bóng đổ thẩm mỹ xuyên suốt trong ngày

• Tầng lửng + sân trong giúp tăng hiệu quả cross ventilation (thông gió chéo).

Giá trị nổi bật:

• Nhà phố giữa đô thị vẫn đạt nhiệt độ ổn định, gần giống với điều kiện nhiệt sinh lý tối ưu.

• Sự kết hợp “green facade” + lam gió biến công trình thành một “lá phổi mini” giữa thành phố.